به گزارش خبرگزاری توانیر، در این مقاله به راهکار اول یعنی افزایش ظرفیت تولید برق در بخش نیروگاههایی با منابع تجدیدپذیر(غیرآبی) (Renewable resource) پرداخته شده و وضعیت ایران و کشورهای جهان در این حوزه بررسی شده است.
در بیش از یک دهه اخیر در دنیا، سرمایهگذاری در انواع مختلف انرژیهای تجدیدپذیر از سرمایهگذاری در سوختهای فسیلی پیشی گرفته است. سیاستهای انرژی و اقلیمشناسی اکنون در کانون توجه امور داخلی و حوزه بینالمللی کشورها قرار دارد. تعادل جغرافیای سیاسی انرژی به طور قابل توجهی تغییر کرده است و ابرقدرتهای جدیدی در تولید قطعات انرژیهای تجدیدپذیر، مواد معدنی حیاتی و فناوری پاک ظهور کردهاند. در واقع ابرقدرتهای اقتصادی در جهان آینده، پیشتازان پشتیبانی فنی و بکارگیری منابع انرژی تجدیدپذیر خواهند بود.
حال سئوال اینجاست که ایران در مقایسه با سایر کشورهای جهان روند مناسبی داشته و مسیر درستی را با سرعت کافی طی نموده است یا خیر؟ در ادامه با نگاه به آمارهای رسمی جهانی و مقایسه عملکرد ایران و جهان به این سئوال پاسخ داده میشود.
وضعیت جهانی
با نگاهی اجمالی به گزارشهای آماری آژانس بین المللی انرژیهای تجدیدپذیر IRENA ، بانک جهانی و ساتبا مشخص میشود: سهم منابع انرژی تجدیدپذیر(غیر آبی) از کل ظرفیت منصوبه در تولید برق جهانی، حدود ۳۰ درصد است، ایران هر چند رشد خوبی در دو سال اخیر در این مؤلفه داشته است، اما متأسفانه با این نسبت هنوز فاصله معناداری دارد و آخرین وضعیت (آذر سال ۱۴۰۴) مقدار این شاخص در ایران حدود ۳.۲۵ درصد معادل ۳۲۰۰ مگاوات ظرفیت منصوبه و مورد بهرهبرداری است. (لازم به ذکر است، مقدار این شاخص برای کشورهای همسایه: امارات ۱۷.۶ درصد، ارمنستان ۱۲.۵ درصد و عربستان ۴.۵ درصد است).
لازم به ذکر است، کشورهای وزین در شاخص "سهم از کل ظرفیت منصوبه تولید برق جهانی با این منابع" به ترتیب: چین(چون غولی اقتصادی با بیش از ۴۲ درصد ظرفیت جهانی)، آمریکا، آلمان و هند هستند و در شاخصی دیگر "سهم از کل ظرفیت تولید برق هر کشور با این منابع" (یعنی: پیشتازان سرمایهگذاری و درصد بالای بکارگیری این منابع) به ترتیب: آلمان(بیش از ۶۰ درصد)، اسپانیا(هم اقلیم ایران)، انگلستان، استرالیا و چین حضور دارند. در شاخص "رشد سالانه ظرفیت منصوبه تولید برق با این منابع" (یعنی: رشد بکارگیری این منابع در سال اخیر برای هر کشور)، به ترتیب: عربستان(با بیش از ۱۲۰ درصد)، ارمنستان، ایران و امارات قرار دارند. طبق آمارهای فوق، مشاهده میشود، بجز چین کشورهای منطقه مانند: عربستان، ارمنستان و امارات در دهه اخیر میلادی (۲۰۱۵-۲۰۲۴) به خصوص دو سال اخیر میلادی به نسبت قبل که اصلاً در این شاخص فعال نبوده و سهمی نداشتند (صفر مطلق)، با درک صحیح از بحران تأمین انرژی در آینده نزدیک و با گامهای بلند و سرمایهگذاری جدی در صدد رشد و توسعه ظرفیت نصب شده در این بخش در کشورشان هستند.(هر چند مانند کشورما، در ابتدای راه هستند.)
وضعیت ایران
با نگاهی اجمالی به گزارشهای آماری ساتبا مشخص میشود:
همانطور که قبلاً اشاره شد، سهم منابع انرژی تجدیدپذیر(غیر آبی) از کل ظرفیت منصوبه تولید برق در ایران حدود ۳.۲۵% است، در این بین استانهای: مرکزی، اصفهان، یزد و کرمان(در نوار قطری کشور) به ترتیب بیشترین ظرفیت منصوبه و مورد بهرهبرداری را در بکارگیری تنوعی از این منابع دارند.
در خصوص منبع خاص خورشیدی، این منبع بیشترین سهم را با ۸۳ درصد در توان منصوبه و حدود ۷۰ درصد در تولید انرژی در میان انواع این منابع در کشور دارد. در این بین استانهای: مرکزی، اصفهان و یزد پیشرو در احداث نیروگاههای خورشیدی هستند. در خصوص منبع خاص بادی، نیز استانهای: قزوین، آذربایجان شرقی و خراسان رضوی پیشرو میباشند.
یکی از نکات مهم آنست که طبق آمارهای ساتبا، ظرفیت قراردادهای منعقد شده برای استفاده از این منابع تولید انرژی برق، ۱۵ هزار مگاوات است، که از این مقدار همانطور که ذکر شد تاکنون تنها ۳۲۰۰مگاوات(۲۱ درصد) به بهرهبرداری رسیده است، البته صنعت برق ایران در دولت چهاردهم برنامهریزی جدی و فشردهای برای استفاده از این نوع منابع انرژی دارد و طبق اعلام مسئولین صنعت برق، امید است تا پایان سال ۱۴۰۴ کل ظرفیت تجدیدپذیر مورد بهرهبرداری به ۵ هزار مگاوات رسیده و طبق برنامهریزی انجام شده این شاخص مقرر است در پایان سال ۱۴۰۵ به ۱۱ هزار مگاوات برسد که در این صورت با نرخ رشد ثابت و قبلی سایر روشهای تولید انرژی برق، سهم انرژیهای تجدیدپذیر(غیر آبی) که در کشور در سال ۱۴۰۲، ۱.۱ درصد و در آذر امسال، ۳.۲۵ درصد بوده در انتهای سال ۱۴۰۵ به ۱۰ درصد برسد، تا ایران عزیزمان با توسعه رو به رشد در این زمینه بتواند جبران سالهای قبل از دسترفته را نموده و به رسیدن به متوسط جهانی(۳۰ درصد) امیدوار باقی بماند. هرچند باید واقعبین بود که طبق گزارشهای سازمانهای جهانی در این زمینه مانند IRENA جامعه جهانی نیز حرکت در این مسیر را در سالهای آتی با شتاب بیشتری ادامه خواهد داد و فراتر از درصد اعلامی خواهد رفت.
دلایل موفقیت کشورها در توسعه استفاده از منابع تجدیدپذیر:
از عوامل مؤثر در توسعه استفاده از منابع تجدیدپذیر: اراده کشورها در رفع موانع سرمایهگذاری و تضمین بازگشت سرمایه، مشوقهای اقتصادی و مالی قوی، جلب اعتماد و مشارکت مردمی و تعاونیها، زیرساختهای قوی برق و هوشمندسازی شبکه، استفاده صحیح از مزایای عظیم اقلیمی-جغرافیایی، رشد یافتگی و بومیسازی فناوری(مولد تکنولوژی)، پایبندی به توافقنامههای بینالمللی(مانند: توافق پاریس) و از همه مهمتر: سیاستگذاری بلندمدت و ثبات در برنامههای کشور، است.
سخن پایانی
با توجه به اهمیت انرژیهای تجدیدپذیر در مقابله با تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین، روند جهانی نشان داده است که یک سیستم انرژی کربنزدایی شده در آینده میتواند سودهای امنیت انرژی فراوانی داشته باشد، گذار میان مدت در مسیر این تحول، ضامن امنیت انرژی و مقرون به صرفه بودن تولید آن در آینده است. کشورها باید تقاضای سوختهای فسیلی را کاهش داده و انتشار گازهای گلخانهای را با بکارگیری و افزایش سهم منابع تولید انرژی تجدیدپذیر و تنوع بخشی به سبد تولید انرژی خویش به حداقل برسانند.
با توجه به دسترسی کافی به مواد اولیه مورد نیاز و پدیدههای جغرافیایی در ایران، سیاستگذاریها در زمینة تولید انرژی با منابع تجدیدپذیر باید تغییر اساسی کند تا از قافله جهانی عقب نمانیم.(پنجره چنین تلاشی در حال بسته شدن است.)
پتانسیل افزایش مقرون به صرفه برای استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر به خصوص خورشیدی، در حوزههای برق، حمل و نقل، گرمایش و سرمایش در ایران با ۳۰۰روز آفتابگیر بودن، وجود دارد؛ با وجود اینکه بعضی از فنآوریهای تولید انرژی با منابع تجدیدپذیر مانند: زیست توده(Biomass) اکنون صرفهجویی کم ایجاد کرده و یا هزینهبر هستند، اما با در نظر گرفتن اثرات بلند مدت(زیست محیطی- بهداشتی و...) آنها هم مقرون به صرفهاند. در واقع حرکت در سمت و سوی کلی جهان و گامبرداشتن در مسیر کشورهای پیشرفته در سالهای آتی، با بکارگیری این نوع از منابع تولید انرژی در جهان میسر بوده و پیشتازان بکارگیری منابع انرژی تجدیدپذیر ابرقدرتهای آینده و رهبران انرژی جهان خواهند بود.
منابع آماری، گزارشهای:
۱- آژانس بینالمللی انرژیهای تجدیدپذیر(IRENA)
۲-آمارهای بانک جهانی(World Bank)
۳- آژانس بینالمللی انرژی(IEA)
۴- سازمان انرژیهای تجدیدپذیر و بهره وری انرژی برق (ساتبا)
سیدسعید میرشریفی
