به گزارش خبرگزاری توانیر، کنفرانس امسال تنها یک نشست علمی نبود؛ بلکه صحنهای بود که در آن آینده صنعت برق ایران از زوایای مختلف بررسی شد: سیاستگذاری، چالشهای فنی و مدیریتی، نقدهای دانشگاهی، آیندهپژوهی و برنامههای عملیاتی توانیر. در این میان، امضای تفاهمنامه چندجانبه شهر هوشمند شیراز نیز بهعنوان یکی از رویدادهای مهم این دوره، نگاهها را به سمت اجرای واقعی پروژههای هوشمندسازی در مقیاس شهری برد.
در ادامه، روایت تحلیلی این کنفرانس ارائه میشود؛ روایتی که تلاش میکند نشان دهد چرا هوشمندسازی دیگر یک انتخاب تکنولوژیک نیست، بلکه ضرورت ملی برای عبور از چالش ناترازی و ساختن شبکهای پایدارتر، اقتصادیتر و مردممحور است.
شیراز؛ آزمایشگاه ملی شهر هوشمند انرژی
نقطه آغاز خبرساز کنفرانس، امضای تفاهمنامهای میان توانیر، شرکت توزیع نیروی برق شیراز، دانشگاه شیراز، شهرداری و ادارهکل فناوری اطلاعات و ارتباطات فارس بود؛ تفاهمنامهای که شیراز را به نخستین پایلوت رسمی شهر هوشمند انرژی تبدیل میکند.
در این چارچوب، پروژههایی همچون پایلوت شبکه هوشمند برق، توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، ایجاد ایستگاههای شارژ خودروهای برقی، پلتفرم مشارکت شهروندان، آبیاری هوشمند، توسعه فیبر نوری و روشنایی هوشمند اجرا خواهد شد.
این اقدام، نقطه شروع گذار از هوشمندسازی در سطح تجهیز به هوشمندسازی در مقیاس شهر است؛ گذار مهمی که پیامدهای آن برای آینده مدیریت انرژی کشور قابلتوجه خواهد بود.
کنتورهای هوشمند، ستون فقرات شبکه آینده
در میان سخنرانان دولتی، سخنان حامد احمدی، مدیرکل دفتر فنی، مهندسی و هوشمندسازی شبکه توزیع توانیر بهعنوان یکی از صریحترین و ساختاریافتهترین تحلیلها مطرح شد. او نقشهراه توانیر را با جزئیات عددی تشریح کرد؛ نقشهراهی که نشان میدهد پروژه هوشمندسازی شبکه توزیع وارد دوره جهش شده است.
احمدی اعلام کرد: امروز ۶ میلیون کنتور هوشمند فعال داریم و طبق برنامه تا سال ۱۴۰۵ این عدد به ۱۲ میلیون میرسد. در این مرحله، ۶۰ درصد انرژی کشور از طریق این کنتورها قرائت و ۴۰ درصد بار شبکه از راه دور فرمانپذیر خواهد شد.
وی تأکید کرد: کنتور هوشمند یک ابزار اندازهگیری نیست؛ بلکه نقطه شروع مدیریت بار، درگاه ورود هوش مصنوعی به شبکه و بازوی اصلی ادغام انرژیهای تجدیدپذیر است.
هوشمندسازی از پشت کنتور عبور کرد و وارد خانهها شد
یکی از مهمترین بخشهای سخنان احمدی، اشاره به ورود توانیر به استانداردسازی تجهیزات IoT برای منازل و کسبوکارها بود: نقش صنعت برق از پشت کنتور عبور کرده و وارد خانهها و واحدهای تجاری میشود.
این سخن، تغییری بنیادی در رابطه مشترک و اپراتور را بازتاب میدهد. مشترک دیگر تنها مصرفکننده نیست؛ بلکه با ابزارهای هوشمند به عامل مشارکتکننده در مدیریت مصرف تبدیل میشود.
اقتصاد مدیریت مصرف؛ مسیر جدید توانیر
احمدی با معرفی طرح کارور برق، چشمانداز تازهای برای مدیریت مصرف ترسیم کرد: هدف وزارت نیرو این است که مدیریت مصرف از یک فرایند اداری به یک مدل اقتصادی تبدیل شود؛ مشترک و کارور هر دو از منافع آن بهرهمند شوند.
به بیان دیگر، توانیر قصد دارد از خاموشی اجباری به محدودسازی هوشمند همراه با جبران اقتصادی گذر کند؛ مدلی که در بسیاری از کشورها پایه اصلی مدیریت اوج بار محسوب میشود.
هوش مصنوعی و دریاچه داده؛ مغز شبکه هوشمند
به گفته احمدی، اکنون بیش از ۱۱۰ میلیارد رکورد داده در دریاچه داده صنعت برق ذخیره شده است؛ بستری که امکان پیادهسازی فناوریهایی مانند تشخیص نوع مصرف، شناسایی الگوهای سرمایشی، کشف انشعابات غیرمجاز بدون نیاز به کنتور هوشمند و تحلیل دقیق رفتار مصرف را فراهم میکند.
این حجم از داده، توانیر را در جایگاهی قرار میدهد که برای نخستین بار امکان پیشبینی بهجای واکنش در مدیریت شبکه فراهم شود.
هوشمندسازی بدون زیرساخت، فقط توهم پیشرفت است
در میانه کنفرانس، از یک استاد ممتاز مهندسی برق که همه عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق و تدریس در حوزه تخصصی خود کرده تجلیل شد و او کسی نبود جز دکتر محمدحسین جاویدی دشتبیاض، استاد ممتاز مهندسی برق دانشگاه فردوسی مشهد، که در واکنش به تجلیل و تکریم از مقام علم این استاد، جملاتی کوتاه اما از سر عشق و دلسوزی گفت. او گفت: افتخار می کنم که شاگردانم را در سطح بالاتری از خود می بینم وهمیشه به آنان گفتهام هیچگاه از نقد نهراسید که نقد دلسوزانه شما را رشد میدهد. و البته خود استاد در چند جمله یکی از جدیترین نقدها را به موضوع هوشمندسازی وارد کرد.
در اندک فرصتی که پیش آمد با او گفتوگویی کوتاه داشتم. او با رویکردی دلسوزانه اما صریح، تأکید کرد: هوشمندسازی مد نیست. اگر زیرساخت تولید، انتقال یا استاندارد تجهیز آماده نباشد، نصب تجهیزات هوشمند فقط ظاهری از هوشمندی ایجاد میکند؛ مثل ساختمانی بدون پی.
صداقت با مردم؛ پیشنیاز موفقیت هر برنامه هوشمندسازی
جاویدی بارها تکرار کرد: بدون شفافسازی درباره ناترازی، هیچ پروژهای موفق نمیشود.
این بخش از سخنان او، یکی از معدود جملات انتقادی بود که مورد تأیید بسیاری از مدیران نیز قرار گرفت و نشان داد هوشمندسازی نه یک پروژه فنی، بلکه یک فرآیند اجتماعی است.
فرهنگ مصرف؛ حلقه گمشده برنامههای هوشمندسازی
این استاد دانشگاه تأکید کرد نسخه واحد برای همه مناطق ایران جواب نمیدهد: در برخی مناطق حتی با بهترین تجهیزات هم رفتار مصرف تغییر نمیکند. باید ابتدا انگیزه، توان اقتصادی و فرهنگ مصرف را شناخت.
وی همچنین هشدار داد که فاصله گرفتن مهندسان از فیزیک شبکه و اتکای بیش از حد به نرمافزار، در بحرانها میتواند خطرناک باشد.
شبکه هوشمند کمیت پیوسته است، نه صفر و یک
به سراغ سخنان دکتر علیرضا فریدونیان، استاد دانشگاه خواجه نصیرالدین طوسی و رئیس انجمن شبکههای هوشمند انرژی ایران رفتم و با او نیز گفتوگو کردم. او که از همراهان ۱۴ ساله این کنفرانس است، بُعد مفهومی گزارش را تکمیل کرد. او با تجربه گسترده علمی خود تأکید کرد: هوشمندسازی یک کمیت پیوسته است؛ هر شبکهای فقط میتواند اسمارتتر شود، نه اسمارت مطلق.
وی توضیح داد اثر هوشمندسازی بر زندگی مردم در یک جمله خلاصه میشود: رویتپذیری.
مردم باید بدانند مصرف امروز آنها چه اثری بر ناترازی، انتشار کربن یا جلوگیری از خاموشی داشته است.
به گفته وی دانش و توان علمی ایران در حوزه شبکههای هوشمند بسیار قوی است؛ اما برای تبدیل این دانش به محصول، اقتصاد باید همراه شود.
اقدامات بدون همراهی مردم، به نتیجه نمیرسد
در بخش دوم کنفرانس، نگاهها متوجه نقش مشارکت اجتماعی در موفقیت پروژههای هوشمندسازی شد. بسیاری از مدیران حاضر تأکید کردند که شبکه هوشمند صرفاً مجموعهای از فناوریها نیست، بلکه یک الگوی نو برای رابطه صنعت برق و شهروندان است. این نکته زمانی پررنگتر شد که پژوهشگران، اثر دادهمحوری را بر رفتار مصرف مرور کردند؛ دادههایی که میتواند به مردم نشان دهد مصرف امروزشان چه تأثیری بر ناترازی یا جلوگیری از خاموشی داشته است.
اما نقطه اوج این بخش، سخنان محسن ذبیحی، معاون هماهنگی توزیع توانیر، بود که برخلاف بسیاری از مدیران، با لحنی صریح، شفاف و مردمگرا به نقش هوشمندسازی پرداخت.
هوشمندسازی نیاز اصلی کشور است، نه یک پروژه تزئینی
ذبیحی که به دلیل شرایط خاص کاری نتوانست حضوری در اختتامیه شرکت کند، به صورت آنلاین سخنرانی کوتاهی کرد. همین اتفاق، فضایی متفاوت از دیگر جلسات رقم زد؛ زیرا بسیاری منتظر بودند ببینند سیاستگذار اصلی حوزه توزیع چه تصویری از آینده ارائه میدهد.
وی سخنان خود را با تشکر از دانشگاه شیراز آغاز کرد و گفت: برگزاری این کنفرانس کار بسیار ارزشمندی بود. ما هم باید کمک کنیم دورههای بعدی با کیفیت بالاتری برگزار شود. سپس وارد موضوع اصلی شد؛ ناترازی برق و راه عبور.
بحث هوشمندسازی نیاز اصلی جامعه و صنعت برق است. با توجه به ناترازی تولید و مصرف، تمرکز فعلی ما در حوزه هوشمندسازی، سمت مصرف است تا بتوانیم کنترل مصرف را دقیقتر و علمیتر انجام دهیم.
ذبیحی شفاف گفت که نگاه توانیر به هوشمندسازی، نگاه تزئینی یا نمایشی نیست؛ بلکه راهی برای اصلاح رفتار مصرف و جلوگیری از بارگذاریهای غیرقابل مدیریت در پیک تابستان و زمستان است.
این کنفرانس نقش ریلگذاری برای آینده را دارد
معاون هماهنگی توزیع توانیر بخش مهمی از سخنان خود را به نقش دانشگاهها اختصاص داد: اینکه دانشجویان و استادان امروز اینجا هستند یعنی ریلگذاری هوشمندسازی از مسیر جامعه نخبگانی در حال انجام است. آینده صنعت برق را همین نسل دانشگاهی خواهد ساخت.
ما در هوشمندسازی تازه اول مسیر هستیم
وی با واقعگرایی کامل افزود: برای رسیدن به اهداف، باید در بخشهای مختلف کارهای گستردهای انجام دهیم؛ از توسعه شمارشگرهای هوشمند گرفته تا ایجاد زیرساخت داده و تقویت سامانههای نظارت بر شبکه.
به باور او، هوشمندسازی نهتنها یک پیشرفت فنی، بلکه تغییر رابطه صنعت برق با مشترک است؛ صنعت برق باید از حالت یکسویه خارج شود. ارتباط دوطرفه با مشترک، اصل هوشمندسازی است.
این بخش از سخنان ذبیحی، مورد استقبال بسیاری از استادان و مدیران حاضر قرار گرفت؛ زیرا برای نخستین بار یک مقام رسمی توانیر صریحاً گفت شبکه هوشمند یعنی تغییر در نحوه گفتگو با مردم.
دانش هست، اقتصاد نیست؛ معضل تبدیل علم به محصول
در بخش دیگری از کنفرانس، دکتر علیرضا فریدونیان به موضوعی پرداخت که کمتر در جلسات علمی ایران شنیده میشود: فاصله میان توان علمی و اقتصاد صنعت برق.
وی گفت: استادان ایرانی در حوزه شبکههای هوشمند از جایگاه بالایی برخوردارند؛ اما تبدیل این دانش به محصول نیازمند یک ساختار اقتصادی توانمند است.
این جمله بازتابی از واقعیتی است که در صنعت برق ایران دیده میشود؛ تسلط علمی پژوهشگران بر مفاهیم هوشمندسازی بسیار بالاست، اما در غیاب سرمایهگذاری گسترده، تبدیل این دانش به محصولات تجاری و کاربردی دشوار است.
فریدونیان تأکید کرد: هوشمندسازی مسیر توقفپذیری نیست، اما باید پذیرفت که سرعت حرکت، متناسب با توان اقتصادی کشور تنظیم میشود.
نقش ریزشبکهها در کاهش ناترازی
یکی از مباحث علمی مهم، آینده ریزشبکهها (Microgrids) بود. احمدی در بخش اول سخنان خود اشاره کرد که پایلوت ریزشبکههای صنعتی آغاز شده و ادامه آن در سال آینده اجرا خواهد شد.
پژوهشگران حاضر معتقدند ریزشبکهها سه اثر راهبردی دارند:
۱. کاهش بار شبکه مادر
۲. افزایش تابآوری در زمان حوادث
۳. تقویت تولید پراکنده و تجدیدپذیرها
تحلیلگران حاضر این نکته را یادآور شدند که با توجه به ماهیت ناترازی در کشور، ریزشبکهها میتوانند نقش جدیتری در آینده صنعت برق ایفا کنند.
مردم چگونه از هوشمندسازی بهره میبرند؟
پاسخ این پرسش در سخنان فریدونیان و جاویدی تکرار شد: رویتپذیری؛ به باور آنها، هوشمندسازی زمانی معنا پیدا میکند که مردم بدانند مصرف امروزشان چه اثری بر انتشار کربن داشته، چگونه باعث جلوگیری از خاموشی شده یا نشده، در چه زمانهایی انرژی گرانتر یا کمیابتر است و چگونه میتوانند از طریق مدیریت مصرف، در هزینهها صرفهجویی کنند. این شفافیت، پایه انگیزه و مشارکت مردمی در شبکه هوشمند است.
هوشمندسازی بدون فرهنگسازی، یک پروژه نیمهتمام است
دکتر جاویدی بارها هشدار داد: در مناطقی که فرهنگ مصرف بهدرستی جا نیفتاده، تجهیزات هوشمند بهتنهایی کافی نیستند.
پژوهشگران حاضر در نشستها نیز بر این نکته تأکید کردند که هوشمندسازی باید متناسب با اقلیم فرهنگی هر منطقه طراحی شود و نسخه واحد برای کشور کارآمد نخواهد بود.
نقش کنفرانس شیراز در معماری آینده شبکه برق
پانزدهمین دوره کنفرانس چند تفاوت مهم با دورههای گذشته داشت؛ نقش پررنگتر مدیران توانیر در ارائه سیاستهای ملی، حضور انتقادی و فعال استادان دانشگاهی، امضای تفاهمنامه مهم شهر هوشمند انرژی، ارسال تعداد بالای مقالات و رشد کیفیت پژوهشها، برگزاری نشستهای تخصصی و پوستر با سطح مشارکت کمسابقه.
به گفته دبیر علمی کنفرانس: ۸۰ درصد بار اجرایی کنفرانس بر دوش دانشجویان بود و کیفیت اجرا نتیجه زحمات آنان است.
این گفته، تصویری روشن از ارتباط دانشگاه شیراز با صنعت برق ارائه میدهد؛ ارتباطی که بسیاری از مدیران حاضر آن را یک الگوی ملی معرفی کردند.
از هوشمندسازی تجهیزات تا حکمرانی داده
یکی از محورهای تحلیلی گزارش، تغییر مفهوم هوشمندسازی در سالهای اخیر است. در گذشته، هوشمندسازی بیشتر به نصب تجهیزات محدود میشد؛ امروز اما سخن از معماری سازمانی، حکمرانی داده، یکپارچگی سامانهها، اقتصاد انرژی، مشارکت شهروندان به میان آمده است.
این نکته نشان میدهد مسیر صنعت برق از تجهیزمحوری به سیستممحوری تغییر یافته است.
هوشمندسازی؛ مسیری برگشتناپذیر
این کنفرانس نشان داد شبکه هوشمند آینده ایران، تنها یک پروژه فنی نیست، یک تحول مدیریتی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی است. مدیران توانیر تأکید کردند که بدون هوشمندسازی عبور از ناترازی ممکن نیست.
دانشگاهیان هشدار دادند که این مسیر باید عاقلانه، تدریجی و مبتنی بر زیرساخت طی شود.
پژوهشگران نشان دادند که رویتپذیری کلید مشارکت مردمی است و توافقنامه شیراز ثابت کرد که اجرای مدلهای شهری هوشمند، قابل تحقق است.
و به پایان آمد این دفتر.... حکایت همچنان باقیست
پانزدهمین کنفرانس بینالمللی شبکههای هوشمند انرژی، شامگاه چهارشنبه ۱۲ آذر ۱۴۰۴، با معرفی برترین مقالات و قدردانی از برگزارکنندگان، به کار خود پایان داد؛ اما مباحث علمی، نقدها و برنامههای اعلامشده، مسیر تازهای را برای آینده صنعت برق ایران ترسیم کرد.
گزارش از: سارا رستمیان
